Spadkobierca może odziedziczyć spadek na mocy ustawy lub testamentu.
Dziedziczenie ustawowe
Do dziedziczenia ustawowego dochodzi, jeśli:
– spadkodawca nie sporządził testamentu,
– w postępowaniu sądowym sąd orzekł, że testament jest nieważny
– osoby powołane do dziedziczenia nie chcą być spadkobiercami (np. zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek)
– osoby powołane do dziedziczenia nie mogą być spadkobiercami (np. osoby uznane za niegodne dziedziczenia albo nieżyjące w chwili otwarcia spadku).
Kolejność dziedziczenia ustawowego
W pierwszej kolejności powołane do spadku są dzieci i małżonek spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku.
Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom.
Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, do spadku zostają powołani małżonek i rodzice spadkodawcy. Udział spadkowy każdego z rodziców, który dziedziczy w zbiegu z małżonkiem wynosi ¼ spadku.
Jeśli spadkodawca nie miał dzieci ani małżonka, cały spadek przypada jego rodzicom.
Jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada rodzeństwu spadkodawcy.
Jeśli natomiast jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, a brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem wynosi ½ spadku.
W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy.
W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Dziedziczenie testamentowe
Spadkodawca sporządzając testament ma dużo większą swobodę w powołaniu spadkobierców, jak też rozporządzenia swoim majątkiem. Może on powołać do dziedziczenia osoby z kręgu spadkobierców ustawowych, inaczej jednak określając wysokość przypadającego im udziału, może powołać tylko niektórych z tych uprawnionych albo powołać osoby spoza kręgu spadkobierców ustawowych.
Należy jednak pamiętać, że najbliżsi (małżonek, zstępni oraz rodzice) pominięci w testamencie, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, mają roszczenie o zachowek.
Postanowienia testamentowe mają pierwszeństwo przed postanowieniami ustawowymi.
Spadkobierca może powołać do spadku jedną lub kilka osób. Powołując kilku spadkobierców, spadkodawca powinien określić przypadające im udziały, w przeciwnym wypadku uznaje się, że dziedziczą oni w częściach równych.
W testamencie spadkodawca może dokonać tzw. zapisu – zapisu zwykłego lub windykacyjnego.
Zapis zwykły polega na tym, iż spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby – wówczas zapis ten wykonuje spadkobierca, np.: jeśli spadkodawca powołał do spadku syna i wskazał, że swoją kolekcję medali lub samochód zapisuje swojemu przyjacielowi – aby przedmioty ten stały się po śmierci spadkodawcy własnością przyjaciela, syn – spadkobierca musi przenieść na przyjaciela spadkodawcy jego własność.
Zapis windykacyjny może być zawarty wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Polega on na tym, iż spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku, czyli w powyższym przykładzie syn – spadkobierca nie musi przenosić dodatkowo własności tych przedmiotów na przyjaciela – staną się one jego własnością w chwili śmierci testatora.
Autor: Jolanta Staszak